GALERIA WNĘTRZ
- Jelcz M121MB #9557
- Jelcz M121M #9508
- Jelcz M121MB #9555
OPIS POJAZDU
Jelcze serii 121 były pierwszymi polskimi autobusami dostosowanymi do potrzeb osób o ograniczonej mobliności. Autobusy tej serii to zmodyfikowana konstrukcja Jelcza 120M, wywodząca się w prostej linii od licencyjnego autobusu Jelcz PR110 z wczesnych lat 70. XX wieku. Pierwszy autobus tej serii, oznaczony podtypem MN120M (oznaczenie tego kodu to miejski-niskowejściowy, 12-metrowy, zero jako liczba kolejności modelu, M jako wyznacznik silnika MAN) zadebiutował w październiku 1994 roku i niedługo potem trafił do MPK Wrocław pod numerem taborowym #1002, zmienionym rok później na #9501. Autobus ten jak na ówczesne polskie standardy był konstrukcją nowoczesną. Wyróżniała go całkowicie płaska podłoga na przestrzeni od pierwszych do drugich drzwi. W egzemplarzu prototypowym zastosowano szereg nowatorskich w Polsce rozwiązań, takich jak pełny system informacji pasażerskiej z wyświetlaczami zewnętrznymi i wewnętrznymi oraz głosowymi zapowiedziami przystanków, które standardem we Wrocławiu stały się dopiero na początku XXI wieku, wygodne, tapicerowane fotele znane również z autobusów zachodnich marek (MAN, Neoplan) czy automatyczna skrzynia biegów w standardzie (do wyboru była czterobiegowa skrzynia ZF 4HP500 lub trzybiegowa Voith D851.2). Pojazd wyposażono w turbodoładowany, 220-konny silnik MAN D0826LUH05, spełniający normę emisji spalin Euro 1. Nadwozie autobusu zostało zaprojektowane przez studentów Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu.
Pierwsza partia seryjnych niskowejściowych Jelczów, już oznaczonych jako M121M, dotarła do Wrocławia w 1995 roku (za wyjątkiem trzech ostatnich sztuk ze stycznia 1996) i otrzymała numerację #9502 - #9512. Autobusy przydzielono na stan zajezdni przy ul. Grabiszyńskiej (z wyjątkiem dwóch sztuk - 9508 i 9509, które trafiły na zajezdnię przy ul. Obornickiej). Jedynie #9512 spośród tej partii posiadał wyświetlacz elektroniczny, taki jak w #9501 - w pozostałych egzemplarzach zastosowano tzw. "filmy". Autobusy, podobnie jak egzemplarz prototypowy, napędzał silnik MAN D0826LUH05, sprzężony ze skrzynią Voith D851.2 w egzemplarzach #9502 - #9507 i ZF 4HP500 w #9508 - #9512.
Pierwszą poważną modernizację autobus ten przebył w 1996 roku. Chwilę przed tą modernizacją pojawiła się także możliwość wyposażenia autobusu w silnik Mercedes-Benz OM447hLA/2 (oznaczenie M121MB). Drzwi z zaokrąglonymi w rogach szybami zastąpiono nowym modelem z szybą wklejaną do konstrukcji panelu. Pojawił się nowy model ściany tylnej, zastępujący stosowany dotychczas ten zmodyfikowany lekko z modelu 120M. Wygrodzono w nim miejsce na świetlik (nad wklejaną do konstrukcji tylną szybą) oraz zmieniono lokalizację miejsca na tablicę rejestracyjną z klapy silnika na zderzak. Z przodu kosmetyczne zmiany sięgły reflektorów - dotychczasowe, prostokątne światła pochodzące z samochodu Łada 2107 zamieniono na mniejsze, bardziej zaoblone reflektory - oddzielne dla kierunkowskazu i dla świateł drogowych/mijania. Zmiany dosięgły także jednostkę napędową. Silnik MAN D0826LUH05 zamieniono na nowszy model LUH12, spełniający już normę emisji spalin Euro 2. Wozy z tej serii otrzymały numerację #9513 - #9528 i oprócz dwóch sztuk z zajezdni Obornickiej (#9523 i #9524) wszystkie przydzielono do zakładu przy ul. Grabiszyńskiej.
Jeszcze w tym samym roku do Wrocławia trafiły kolejne Jelcze z serii 121, lecz już po znacznie głębszej modernizacji. Główną różnicą w stosunku do poprzedniej generacji był wygląd zewnętrzny autobusu, charakteryzujący się nowym typem ściany przedniej z dużą, panoramiczną szybą, przeprojektowanym, sporo większym świetlikiem bez wlotów powietrza po jego obu stronach oraz nowym typem zderzaka. Z lewej strony autobusu pojawiła się charakterystyczna dla tej serii łamana linia okien. Wewnątrz pojawiły się kolejne zmiany. W kabinie kierowcy panel z przyciskami wkomponowano w kształt deski rozdzielczej, przez co kierowca aby dosięgnąć do przycisków musiał się schylać. Za kabiną kierowcy, usunięto oddzielne fotele dla pasażerów w przednim rzędzie, zastępując je odpowiednio wygrodzonymi siedziskami w dużej, szarej obudowie zbiornika paliwa oraz po przeciwnej jego stronie. Oprócz tych dwóch miejsc, pozostałe miejsca w części niskopodłogowej były umieszczone już nie na podestach, lecz bezpośrednio w podłodze. Po raz pierwszy w historii serii 121 we Wrocławiu pojawiły się także wozy wyposażone w silnik Mercedesa (seria #9555 - #9560). Łącznie dostarczono wówczas 31 sztuk autobusów tej serii (#9529 - #9560). Autobusy #9529 - #9548 wyposażono w skrzynię biegów ZF 4HP500 (4 biegi), #9549 - #9554 - Voith D851.3 (3 biegi) zaś wozy z mocniejszym silnikiem Mercedesa w przekładnię Voith D863.3 - również trzybiegową. Wozy o numerach #9529 - #9541 powędrowały na zajezdnię Grabiszyńską, zaś #9542 - #9560 na Obornicką. W 1999 roku MPK dokupiło trzy ex-testowe autobusy od ZS Jelcz, które otrzymały numery #9561 - #9563, które podobnie jak seria #9549 - #9554 posiadały trzybiegową skrzynię biegów Voith. Autobusy te przydzielono do zajezdni przy ul. Grabiszyńskiej.
Autobusy te podczas swojej eksploatacji były wielokrotnie modyfikowane we własnym zakresie przez MPK. Na przełomie wieków, wszystkie autobusy tej serii zostały wyposażone w pełną kabinę kierowcy (z osobnym wyjściem w pierwszej połówce przednich drzwi) w trosce o bezpieczeństwo kierujących. Około 2006/2007 roku z autobusów zniknęły wewnętrzne oraz boczne "filmy" pokazujące kierunek jazdy autobusu. W obu przypadkach ich rolę zaczęły pełnić tablice kierunkowe. W drugiej dekadzie XXI wieku pozostałe autobusy wyposażono w sterowniki SiMS KPP-2, niektóre także otrzymały elektroniczne kasowniki NJ24. Wiele autobusów serii 121 z trzeciej partii dostaw zostało wyremontowanych w latach 2005 - 2008 na zajezdni Obornickiej.
Niestety autobusy te (szczególnie z pierwszych serii) cechowała niska trwałość konstrukcji, która negatywnie odbiła się na ich eksploatacji we Wrocławiu. Pierwszy z egzemplarzy (#9510) wycofano w 2005 roku, lecz skasowano go dopiero dwa lata później. W latach 2008 - 2009 przeznaczono do kasacji wozy #9501 - #9518 z zajezdni Grabiszyńskiej (oprócz "obornickich" #9508 i #9509), #9527 i #9528. Z kolei w podobnym okresie na zajezdni Obornickiej wycofano #9509, #9524, #9543, #9545, #9548 oraz wozy #9551 - #9553. Równocześnie na Obornicką przeniesiono także z Grabiszyńskiej wozy #9521, #9522, #9525, #9526, #9530, #9533, #9534, #9536, #9537, #9540, #9541, #9561. W latach 2011 - 2013 wykreślano ze stanu pojedyncze sztuki tych wozów na obydwu zajezdniach, jednak prawdziwa "rzeź" tych autobusów miała miejsce w 2014 roku na zajezdni Obornickiej za sprawą dostawy nowych Solarisów. Wycofano wówczas autobusy o numerach #9522 #9523, #9526, #9530, #9536, #9540, #9541, #9542, #9555 i #9561. W drugiej połowie 2014 roku przeniesiono wszystkie egzemplarze tych wozów pozostające na zaj. Obornickiej na Grabiszyńską (tj. #9525, #9544, #9546, #9547, #9549, #9550, #9556 - #9560), jednak w marcu 2015 wskutek likwidacji zajezdni Grabiszyńskiej na Obornicką trafiły wszystkie Jelcze 121 posiadane ówcześnie przez MPK. Pod koniec ich eksploatacji autobusy te trafiały zazwyczaj na zmiany dzielone, tj. "dwurazówki", "szczytówki". Ostatnie liniowe kursy tych autobusów miały miejsce w lipcu 2015 roku, zaś ostateczny koniec eksploatacji tego modelu we Wrocławiu nastąpił 10 lipca 2015 roku zjazdem wozu #9558 z popołudniowej zmiany na linii 107.
DANE PODSTAWOWE
PRODUCENT: Jelcz
MIEJSCE PRODUKCJI: Polska (Jelcz-Laskowice)
TYP AUTOBUSU: solo, niskowejściowy
PREMIERA: 1994
LATA PRODUKCJI: 1994 - 2008
DANE TECHNICZNE
DŁUGOŚĆ POJAZDU: 12000 mm
WYSOKOŚĆ POJAZDU: 3021 mm
MASA CAŁKOWITA: 17500 kg
LICZBA DRZWI: 3
UKŁAD DRZWI: 2 - 2 - 2
SZEROKOŚĆ DRZWI: 1250 mm
WYS. PODŁOGI W 1. DRZWIACH: 340mm (-90mm przyklęk)
WYS. PODŁOGI W 2. DRZWIACH: 340mm (-90mm przyklęk)
WYS. PODŁOGI W 3. DRZWIACH: 410mm (-90mm przyklęk)
SZEROKOŚĆ POJAZDU: 2550 mm
MOC SILNIKA:
1) 220 KM
2) 250 KM
SKRZYNIA BIEGÓW:
1) ZF 4HP500
2) Voith D851.2/3
3) Voith D863.3
ILOŚĆ BIEGÓW:
1) 4
2, 3) 3
TYP SKRZYNI BIEGÓW: automatyczna
MODEL SILNIKA:
1) MAN D0826LUH05
2) MAN D0826LUH12
3) Mercedes-Benz OM447hLA
WNĘTRZE
ILOŚĆ MIEJSC SIEDZĄCYCH: 34
ILOŚĆ MIEJSC STOJĄCYCH: 68
ILOŚĆ MIEJSC OGÓŁEM: 102
INFORMACJE DODATKOWE
ABS: nie
ASR: nie
EBS: nie
ESP: nie
KLIMATYZACJA: brak
PRODUKCJA
1994r. (#9501 - prototyp Jelcz MN120M)
1995r. (#9502 - #9510)
1996r. (#9511 - #9554, #9561 - #9563)
DOSTAWY
1) MPK Wrocław
1994r. (#9501 - prototyp Jelcz M120MN)
1995r. (#9502 - #9509)
1996r. (#9510 - #9554)
1999r. (#9561 - #9563)
ILOSTAN TABORU
1) MPK Wrocław
STAN NA DZIEŃ DZISIEJSZY: 0
ILOŚĆ DOSTARCZONYCH W SUMIE: 63
